Η τεχνολογία παραμένει ένα εργαλείο. Ο άνθρωπος έχει την ευθύνη.
Λίγο-πολύ όλοι σίγουρα είτε έχουμε εκφράσει τέτοιου είδους παράπονα, είτε ακούσαμε άλλους να μουρμουρούν για τα διάφορα κακώς έχοντα. Να μουρμουρούν για «το καταραμένο το κινητό που μου ‘φαγε τη ζωή - που να μείνει μαύρο τζιαι σκοτεινό». Για «το Playstation που παίζει όλη μέρα ο φίλος μου με τους αχαΐρευτους παρέες του και με αφήνει μόνη στο σπίτι». Για την «μεγάλη βλακεία που λέγεται “Facebook” που τρώει ώρες και ώρες η γυναίκα μου για να κουτσομπολεύει με τις φίλες της - άσε που σκοπεύει να με τραβήξει και σε “reunion dinner” με τον πρώην της που ήταν μαζί στο πανεπιστήμιο και που “ξαναβρέθηκαν” μέσω -τι άλλο- του Facebook!». Και (για να μην μακρηγορούμε), πόσες φορές δεν ακούσατε μαμάδες στα πρόθυρα απελπισίας επειδή ο μονάκριβος τους γιος δεν «ξαπολά εκείνο το “World of Warcraft” - που αντί να διαβάζει και να τον ενδιαφέρει η κοινωνικοποίηση, όλη μέρα παίζει με κάτι τύπους που τάχα βρεθήκαν στο Ίντερνετ και κάνουν λέει “ομάδες” και “online πρωταθλήματα” – Θεέ μου, τι θα κάμω μαζί του!;».
Βέβαια, αυτές οι κρίσεις πανικού δεν αποτελούν μονάχα θέματα καθημερινής ανάλαφρης κουβεντούλας και ούτε εφήμερα θέματα σε στήλες lifestyle περιοδικών που σας συμβουλεύουν «πώς να τον κάνετε να ξαπολήσει τον Υπολογιστή και να καταπιαστεί με ‘σας» ώστε να βελτιώσετε την αισθηματική σας ζωή. Αντιθέτως, η κατάχρηση της Τεχνολογίας και οι επιπτώσεις της (είτε είναι το Διαδίκτυο, η κινητή τηλεφωνία, τα βιντεοπαιχνίδια κλπ) αποτελεί θέμα που όλο και πιο συχνά βλέπουμε να καταπιάνονται όλα τα ΜΜΕ που επιδιώκουν να είναι όσο πιο σχετικά με τη νέα τάξη πραγμάτων (συμπεριλαμβανομένου και του εντύπου που κρατάτε στα χέρια σας, ή, για να είμαστε το «πιο σχετικοί» που λέγαμε, διαβάζετε στην οθόνη του υπολογιστή σας). Παράδειγμα, παρατηρώ στο CNN να παίρνουν πολύ ζεστά το θέμα και πολύ συχνά να φιλοξενούν ρεπορτάζ και αναλύσεις για τα αποτελέσματα πανεπιστημιακών ερευνών για το πώς η κατάχρηση της τεχνολογίας επηρεάζει αρνητικά διάφορες πτυχές της ζωής των ανθρώπων, της καθημερινότητας τους, την παραγωγικότητα κλπ, σε όλες τις κοινωνικές/οικονομικές ομάδες: νέους, μεσήλικες, χαμηλόμισθους υπάλληλους, επιχειρηματίες, παντρεμένους, άτομα επιρρεπείς σε καταθλίψεις κλπ.
Μπορώ να πω μάλιστα ότι ορισμένες από τις αναλύσεις των δημοσιογράφων (όχι αυτών που απλά αναπαραγάγουν τα αποτελέσματα μιας έρευνας) είναι ιδιαίτερα αξιόλογες, όσο αφορά την ενδελεχή και σχολαστική προσέγγιση του αρνητικού αντίχτυπου της κατάχρησης της τεχνολογίας. Και για να διασαφηνίσουμε, οι συνέπειες πάνε πέραν των στερεοτύπων που μας κάνουν περισσότερο να μειδιάζουμε παρά να ανησυχούμε, όμως «ο μικρός που δεν πρόκειται να κάνει ποτέ του φιλενάδα αφού όλη μέρα παίζει με τον Υπολογιστή», ή «η ΣΥΤΑ πρέπει να της στέλνει ευχητήρια κάρτα κάθε Χριστούγεννα αφού την πλουτίζει καθημερινώς!». Αντιθέτως, οι συνέπειες της κατάχρησης της Τεχνολογίας που απασχολούν τα ΜΜΕ σκιαγραφούνται σε θέματα όπως υπάλληλοι οι οποίοι απολύονται από τη δουλειά τους επειδή αντί να δουλεύουν αναρτούσαν στο Facebook πόσο μισούν τη δουλειά τους (ομολογουμένως μια όχι και πολύ έξυπνη κίνηση, ειδικά εάν ο υπάλληλος έχει δώσει πρόσβαση στους προϊστάμενούς του να μπορούν να βλέπουν το προφίλ του). Υπάλληλοι που το έπαιζαν άρρωστοι ώστε να μένουν σπίτι για να παίξουν βιντεοπαιχνίδια, ή που απολύθηκαν επειδή εμφανίζονταν στο γραφείο σαν ζόμπι μετά από ένα ολονύχτιο μαραθώνιο βιντεοπαιχνιδιού. Άνθρωποι οι οποίοι κοινωνικά και πνευματικά ουσιαστικά καταντούν άχρηστοι, νεαροί που αντιμετωπίζουν όλα τα κλινικά συμπτώματα ενός εθισμού (σε διάφορες χώρες ήδη λειτουργούν και αντίστοιχα κέντρα απεξάρτησης)… Φαινόμενα κοινωνικής αποξένωσης διάφορων διαβαθμίσεων, άτομα που απλά γίνονται εκνευριστικά και ανεπιθύμητα λόγω της απάθειάς τους για τον «μη-εικονικό κόσμο»… Ακόμα και άτομα που πεθαίνουν λόγω ασιτίας, αφυδάτωσης, αυτό-στέρησης ύπνου, εμβολής λόγω πολύωρης καθήλωσής τους σε ένα κάθισμα.
Ο χρήστης της Τεχνολογίας έχει αποκλειστικά την ευθύνη των πράξεών του και όχι η ίδια η Τεχνολογία.
Όλα αυτά σίγουρα είναι μεν σοβαρά και οι δημοσιογράφοι καλά κάνουν που αναλύουν και φέρνουν στο ευρύτερο κοινό αυτές τις καταστάσεις που δημιουργούνται. Όμως, τι είναι αυτό που βγαίνει προς τα έξω και πώς εκλαμβάνεται; Δυστυχώς παρατηρείται ότι πάρα πολλές φορές το μήνυμα που φαίνεται να περνά είναι ότι οι Τεχνολογίες είναι αυτές που φταίνε για τη μιζέρια της σύγχρονης ζωής: «Φταίει το Facebook που κάνει τους ανθρώπους φυτά». «Φταίνε τα βιντεοπαιχνίδια που κάνουν τα παιδιά μας να παίρνουν χάλια βαθμούς στο σχολείο και να σπάζουν πράματα». «Φταίνε τα κινητά και οι παιχνιδοκονσόλες για το ότι παρατηρείται αύξηση κρουσμάτων τενοντίτιδας, του Συνδρόμου Καρπιαίου Σωλήνα (Carpal Tunnel Syndrome), αρθριτικών στον αντίχειρα» και ότι άλλο φανταστείτε.
Όλα αυτά τα μηνύματα όμως, που ίσως έμμεσα και άθελά τους οι δημοσιογράφοι περνούν, δεν θα μπορούσαν να είναι πιο αναληθείς και παραπειστικά, εκτός και αν αποδεχτούμε ότι σε ένα έγκλημα που διαπράττεται, το πιστόλι είναι αυτό που πρέπει να μπαίνει φυλακή και όχι ο δολοφόνος. Και το ερώτημα του τίτλου επανέρχεται: Ποιος φταίει τελικά; Εμείς; Ή το μαραφέτι;
Κατά καιρούς, ανέκαθεν και πάντοτε θα έρχεται μία νέα μόδα και οι άνθρωποι θα παλαβώνουμε πάνω της και «φκάλλουμε τα παλλούκια». Παλαιότερα ήταν τα ρούχα, τσίχλες και κομμώσεις - τώρα είναι συσκευές τεχνολογίας / gadgets, υπολογιστές, παιχνίδια - και δεν θα έπεφτε και πολύ έξω εάν κάποιος συμπλήρωνε «και λοιπά μασκαραλίκια». Παράδειγμα, το κινητό τηλέφωνο είναι ένα ανάρπαστο μαραφέτι για επείγοντα περιστατικά, π.χ. εμπλεκόμαστε σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα και πρέπει άμεσα να καλέσουμε ασθενοφόρο. Ή και ακόμη για πιο απλά πράγματα, όπως να τηλεφωνήσουμε είκοσι λεπτά πριν επιστρέψουμε στο σπίτι για να ξεκινήσει κάποιος τον καυστήρα του νερού για να κάνουμε ντους αμέσως μόλις φτάσουμε. Όμως, εάν τελικά έχουμε καταντήσει το κινητό να είναι η σύγχρονη προσωπική μας «αλυσίδα και μολυβένια μπάλα», ε τότε δεν φταίει το εργαλείο, αλλά εμείς. Και το κουζινομάχαιρο είναι αιχμηρό και κοφτερό – αλλά εάν αντί να το χρησιμοποιήσετε για να κόψετε το ψωμί το χρησιμοποιήσετε για να κόψετε το λαρύγγι του εκνευριστικού σας γείτονα επειδή σαλέψατε στιγμιαία, φυσικά δεν θα μπορέσετε να φταίξετε το μαχαίρι στο δικαστήριο. Η τεχνολογία παραμένει ένα εργαλείο, πολυλειτουργικό μεν, αλλά ένα άβουλο πράμα, άχρηστο χωρίς τη βούληση του ανθρώπου να το χρησιμοποιήσει.
Δεν γνωρίζω ποια είναι η τρέχουσα επικρατέστερη θεωρεία μεταξύ των ανθρωπολόγων περί της φυσιολογίας του ανθρώπου, αλλά ίσως τελικά ο άνθρωπος πράγματι να είναι ένα ον αυτοκαταστροφικό. Ίσως τελικά να μας αρέσει να δημιουργούμε προβλήματα από μόνοι μας και μάλιστα από καταστάσεις που ουδείς λογικός δεν θα μπορούσε να προ-υπολογίσει ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν τους καταλύτες της καταστροφής! Παράδειγμα, το Facebook αναμφισβήτητα αποτελεί μια επανάσταση στον τρόπο που μπορούμε να ΕΠΕΚΤΕΙΝΟΥΜΕ την κοινωνικοποίησή μας μέσω της πλειάδας των εργαλείων και εφαρμογών που προσφέρει δωρεάν. Άλλωστε αυτός ήταν ο σκοπός που πρωτοφτιάχτηκε και αυτός είναι ο λόγος που έχει τόση τεράστια απήχηση και επιτυχία. Τώρα, εάν κάποιοι κάπου στη διαδρομή έχουν χάσει το νόημα και αντί να το χρησιμοποιούν για να «επεκτείνουν» και να διευκολύνουν την κοινωνικοποίησή τους, ουσιαστικά ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΟΥΝ εξολοκλήρου την κοινωνικοποίησή τους με το Facebook, δεν νομίζω γι’ αυτό να φταίει ο Mark Zuckerberg επειδή τυγχάνει να είναι ο δημιουργός του!
Μεγαλύτερο από ότι νομίζουμε το τίμημα της ανευθυνότητάς μας
Με το να αποποιούμαστε την ευθύνη μας σαν χρήστες για τα κακώς έχοντα της κατάχρησης της τεχνολογίας και αντιθέτως να φταίμε τα ίδια τα μαραφέτια της Τεχνολογίας, επιφέρουμε διάφορες αρνητικές επιπτώσεις. Σίγουρα θα έχετε υπόψη σας και σας προβλημάτισε ο επιβαλλόμενος «τάισμα-με-τη-βία» υπερπροστατευτισμός. Είτε αυτός εφαρμόζεται από κυβερνήσεις που θέλουν το καλό μας επειδή νομίζουν ότι δεν είμαστε αρκετά έξυπνοι για να επιβιώσουμε στο σύγχρονο κόσμο, είτε από τους «μάστρους που εν’ που πάνω μας» στη δουλειά μας.
Σε πολλούς χώρους εργασίας που επισκέπτομαι συναντώ την ίδια κατάσταση: «ο (βάλτε κοσμητικό επίθετο εδώ) μάστρος έκοψεν μας το Facebook και το Youtube». Γιατί; Οι υπάλληλοι θα μπορούσαν κάλλιστα εν ώρα εργασίας να χρησιμοποιούν το Facebook ως ένα εργαλείο επικοινωνίας και συντονισμού μεταξύ τους και επίσης ως ένα ΣΥΝΤΟΜΟ διάλειμμα. Όλα αυτά θα συντελούσαν στην αύξηση της παραγωγικότητας. Εντούτοις, επειδή αρκετοί υπάλληλοι σπαταλούσαν άπειρες ώρες στις πολλές σαχλαμάρες που επίσης υπάρχουν μέσα στο Facebook, η εταιρεία που τους απασχολεί έκοψε την πρόσβαση για όλους. Ποιες οι ευρύτερες επιπτώσεις; Από τη μια η εταιρεία χάνει, διότι κακώς μπλοκάρει ένα τόσο δυνατό εργαλείο που θα μπορούσε κάλλιστα να το χρησιμοποιήσει προς όφελός της. Και φυσικά από την άλλη και οι υπάλληλοι στερούνται μία απόλυτα υγιής διέξοδο για ένα σύντομο διάλειμμα. Όμως, εάν έτσι απλά και χωρίς καθόλου σκέψη εύκολα φταίξουμε το Facebook και ακόμα ευκολότερα, το πετάξουμε έξω από το παράθυρο – ω, τι ωραία που έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο! Ποιος είναι αυτός που δεν παραδέχεται τις ευθύνες του;
Υπάρχουν και άλλες τέτοιες τάσεις οι οποίες καταδεικνύουν ότι αντί σαν άνθρωποι να επιλέγουμε να σκεπτόμαστε με διαύγεια, προτιμούμε το μούδιασμα του νου που βολεύει όλους. Παρατηρούνται κάποιες κυβερνήσεις να θέλουν να έχουν όλο και περισσότερη πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα χρήσης του διαδικτύου, ώστε να προστατεύσουν τα παιδιά μας από τους παιδεραστές online θηρευτές. Ουσιαστικά, με αυτού τους είδους τις παρεμβάσεις στον προσωπικό κυβερνο-χώρο όλων μας, τα κράτη επιχειρούν να αναλάβουν μία ευθύνη (με πραγματικές προθέσεις την επέκταση του ελέγχου και της εξουσίας τους πάνω μας) που κανονικά οι γονείς θα έπρεπε να είναι οι πλήρως υπεύθυνοι έναντι της χρήσης της Τεχνολογίας. Οι γονείς και όχι το κράτος «θα» έπρεπε να είναι οι υπεύθυνοι για να ενημερωθούν σωστά και ολοκληρωμένα για το θέμα των θηρευτών, ώστε αφενός να ξέρουν πώς να προστατέψουν τα παιδιά τους και αφετέρου να μην είναι επιρρεπείς στην κάθε κινδυνολογία που εκτοξεύει ο καθένας για τα δικά του συμφέροντα. Δεύτερον, οι γονείς θα έπρεπε να έχουν την ευθύνη να κάτσουν να δώσουν δυο-τρεις συμβουλές στα παιδιά τους και επιτέλους να βρουν τα κότσια να μιλήσουν ανοικτά και με ειλικρίνεια για αυτούς τους κινδύνους στα παιδιά τους! Με την κοινωνία να δέχεται τέτοιου είδους μέτρα υπερ-προστατευτισμού, αντί να έχει μια πιο υπεύθυνη στάση έναντι στη δύναμη που προσφέρει η Τεχνολογία, όχι μόνο κάνει παραχωρήσεις στις ατομικές ελευθερίες, αλλά ούτε θωρακίζεται και ούτε θα μπορέσει ποτέ να αναπτύξει επίγνωση αυτοπροστασίας.
Η άλλη άποψη
Βλέποντας πέρα από την φρενίτιδα των μίντια και την βοή των δελτίων ειδήσεων, τις προκλήσεις και τα ρίσκα, τον ηθικό πανικό, αλλά και επίσης πέραν της πράγματι αξιοθαύμαστης τεχνογνωσίας και απλότητας της ιδέα που παρασκηνιακά κινεί αυτά τα εργαλεία, όλα είναι πολύ απλά. Μάλλον, _μπορούμε_ να τα δούμε πιο απλά.
Από την άλλη λοιπόν, η όλη φάση των βιντεοπαιχνιδιών, των διαδικτυακών κοινωνικών δικτύων (π.χ. Facebook), οι νέες εφαρμογές των έξυπνων κινητών συσκευών νέας γενεάς και όλα τα τόσα άλλα εργαλεία της τεχνολογίας, μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν μία υγιής, ψυχαγωγική ενασχόληση η οποία να γεμίζει τον χρήστη, να τον ξεκουράζει και να συνεισφέρει στην ισορροπία της ζωής του. Και για πολλούς ανθρώπους, αυτή ακριβώς είναι η σχέση τους με την τεχνολογία, οπόταν ίσως να ευσταθεί ότι όλη αυτή η ανακατωσούρα γίνεται (και είναι αναγκαία να γίνεται) εις αναζήτηση αυτών των ισορροπιών, που ο άνθρωπος, ίσως από τη φύση του, δυσκολεύεται να συμβιβαστεί.
Στο κάτω-κάτω, εάν ένας χρήστης πραγματικά τον γεμίζει και τον ευχαριστεί για οποιοδήποτε λόγο να καταπιάνεται περισσότερο από το κανονικό με την χρήση αυτών των Τεχνολογικών εργαλείων, με οποιοδήποτε τρόπο, τότε είναι δίκαιο κάποιος άλλος να τον κρίνει ότι πράττει «σωστά», ή «λάθος»; Μάλιστα, εάν δεν ασχοληθήκατε ποτέ με αυτά τα εργαλεία, τότε πολύ πιθανόν εάν τα δείτε σφαιρικά και τα δοκιμάσετε και εσείς να αναγνωρίσετε ότι ορισμένα πράγματι είναι εκπληκτικά και άξιου θαυμασμού επιτεύγματα της ανθρώπινης εφευρετικότητας.
Για κάποιους, π.χ. τα βιντεοπαιχνίδια αποτελούν τρόπο ζωής, χωρίς όμως να επηρεάζουν τη ζωή τους αρνητικά. Επιστρέφοντας στο αρχικό παράδειγμα των ανήσυχων γονέων, αλήθεια, πόσοι απ’ αυτούς τους γονείς γνωρίζουν ακριβώς τι είναι αυτό το “World of Warcraft” που καταπιάνεται ο γιος τους. Το να κρίνει κανείς κάτι που δεν γνωρίζει είναι ένα συχνό φαινόμενο συμπεριφοράς – πολύ εύκολο πράγμα. Πόσοι γονείς πριν κρίνουν ασχολήθηκαν έστω να καταλάβουν πόσο άξιου θαυμασμού είναι (από μια άποψη) αυτό το πράγμα που ασχολούνται τα παιδιά τους; Μάλιστα, βλέπω ορισμένους γονείς που του έδωσαν μια ευκαιρία στο τέλος να βρίσκουν και οι ίδιοι τα βιντεοπαιχνίδια ένα ενδιαφέρων τρόπο ψυχαγωγίας και να παίζουν, γιατί όχι, με τα παιδιά τους και έτσι να δημιουργείται ένα διαφορετικό επίπεδο σχέσης.
Υπάρχουν και κάποιοι που ασχολούνται επαγγελματικά με το παίξιμο βιντεοπαιχνιδιών και κερδίζουν σημαντικά χρηματικά ποσά, φθάνοντας σε βαθμό «σούπερ σταρ». Παράδειγμα, ο Fatal1ty (sic.), κατά τον κόσμο Johnathan Wendel, ο οποίος ανήκει στην τάξη των “gamer πλήρους απασχόλησης” συμμετέχει και κερδίζει κατά συρροή σε παγκόσμια πρωταθλήματα με έπαθλα μεγάλα χρηματικά ποσά. Στις συνεντεύξεις που δίνει (σε διεθνή πρακτορεία όπως το CNN, και όχι σε περιθωριακά geek blog), μάλιστα αναφέρει ότι για να διατηρεί το μέγιστο της απόδοσή τους πρέπει καθημερινά να ακολουθεί ένα αυστηρό οχτάωρο πρόγραμμα εξάσκησης στο βιντεοπαιχνίδι που καταπιάνεται, αλλά επίσης σε συνδυασμό με μια έντονη σωματική άσκηση. Αναφέρει ότι πολύ σημαντικό είναι ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο, γενικά μια ισορροπημένη ζωή με κανονική κοινωνικοποίηση και κανονικές ώρες ύπνου. Οπόταν, όσοι γονείς διαβάζουν τώρα αυτές τις γραμμές, καλό θα κάνετε να συμβουλέψετε τα παιδιά σας που «τρώνε» τη ζωή τους στα βιντεοπαιχνίδια, ότι εάν θέλουν να βελτιώσουν την απόδοσή τους σ’ αυτά, ότι πρέπει να βάλουν και «όλα τα υπόλοιπα πράγματα που παραμελούν» μέσα στο πρόγραμμά τους - όπως ο επαρκής ύπνος, σωστή διατροφή, άσκηση, διάβασμα, κοινωνικοποίηση.
Εν κατακλείδι, όσοι βλέπουν τα κακώς έχοντα της κατάχρησης της τεχνολογίας, αντί να παραπονιούνται και πολύ εύκολα να φταίνε την Τεχνολογία, καλύτερα να αναλάβουν δράση. Και για να μπορούν να αναλάβουν δράση (π.χ. να βελτιώσουν την παραγωγικότητα των υπαλλήλων τους, να προτρέψουν τα παιδιά τους να είναι πιο κοινωνικά, να περνούν περισσότερο ποιοτικό χρόνο με τους οικείους τους) πρέπει πρώτα οι ίδιοι να προσεγγίσουν και να καταλάβουν την Τεχνολογία. Το ότι ο υποφαινόμενος καταχράται την ευχέρεια που του προσφέρει το διαδίκτυο να δουλεύει από το σπίτι του ότι ώρα θέλει και αντί να γράφει αυτό το άρθρο χαλαρά το μεσημέρι, το γράφει στις πεντέμισι το πρωί, τότε είναι δικό του πρόβλημα που δεν αυτοπειθαρχείται και δεν είναι το διαδίκτυο που φταίει επειδή τάχα «βάζει στον πειρασμό».
(δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "ΠΟΛΙΤΗΣ")
Ορέστης Τριγγίδης
www.cyprus-tube.com
