Open Source: Κάνει για τους «μικρούς»;

0. Καταρχάς, μερικοί όροι

«Δωρεάν Λογισμικό» vs. «Ελεύθερο Λογισμικό» vs. «Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα» (που ενδέχεται να το συναντήστε και σαν «ΛΑΚ» εντός του παρόντος κειμένου)

Εν Αγγλιστί:

«Free Software» - «Free» όπως τη «Δωρεάν Μπύρα»

vs.

«Free Software» - «Free» όπως την «Ελευθερία του Λόγου»

vs.

«Open Source Software» ή «OSS» - «Open» όπως το «Ανοικτό Βιβλίο» που μπορούν όλοι να διαβάσουν και να χρησιμοποιήσουν το περιεχόμενο ελεύθερα, αλλά υπό κάποιους –όχι όμως περιοριστικούς ως προς τη δημιουργικότητα– όρους.

Λοιπόν, αυτοί οι ορισμοί μπορεί να συγχύζουν εκ πρώτης (και δεύτερης και τρίτης) όψεως ως προς το σε τι διαφέρουν μεταξύ τους και ως προς το που σταματά ο ένας και που αρχίζει ο άλλος... Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν «κοινά εδάφη» μεταξύ των, αλλά ως μεμονωμένοι υποδηλώνουν διαφορετικές έννοιες. Για να μην μπλέξουμε περαιτέρω τα μπούτια μας και για χάρη συντομίας (για να αρχίσει επιτέλους αυτό το άρθρο!), ας ορίσουμε χονδροειδώς ότι θα αναφερόμαστε σε λογισμικό το οποίο είναι: Δωρεάν (άνευ κόστους απόκτησής), με δικαίωμα στο κοινό να το αλλάζει, αναπαράγει και να διαθέτει, με όποιο τρόπο θέλει. Αυτό που θα μας απασχολήσει περισσότερο εδώ είναι το «Δωρεά» και κατά πόσο αυτό το «Δωρεάν (από την άποψη του Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα) μπορεί να προσφέρει κάτι στις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις («ΜΜΕ») και πόσο.

Πριν συνεχίσουμε, θα απολογηθώ στους τυπολάτρες αναγνώστες μας, όχι μόνο για την μη απόλυτη τήρηση των όρων ορθολογιστικά, αλλά και για την αδιάκριτη εναλλαγή από την Ελληνική στην Αγγλική γλώσσα και αντίστροφα.

1. «Δωρεάν»; Μα ο Μούχτης ‘εν επέθανεν;

Η ιδέα του «δωρεάν / ελεύθερου / ανοικτού λογισμικού» προεκτείνεται στη διασημότητα του Λειτουργικού Συστήματος Linux (σαν μια εναλλακτική επιλογή των Windows) καθώς και άλλων λογισμικών Ανοικτού Κώδικα, όπως το OpenOffice.org (οικογένεια εφαρμογών παρόμοια με το γνωστό σε όλους μας Microsoft Office) , το osCommerce (CMS για online πωλήσεις) κλπ.

Μπορεί τα μόλις αναφερθέντα λογισμικά να έγιναν ευρέως γνωστά σχετικά πρόσφατα, εν τούτοις ο όρος «Ανοικτός Κώδικας» δεν είναι κάτι το καινούριο. Κατ’ ακρίβεια, η βασική υποδομή του Διαδικτύου βασίζεται ως επί το πλείστον σε Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα, συμπεριλαμβανομένου: του Apache (όπου οι περισσότεροι των μισών web server ανά το παγκόσμιο τρέχουν με αυτό) , το sendmail (το πιο σημαντικό και ευρέως διαδεδομένο πρόγραμμα μεταφοράς email στο Διαδίκτυο) και OpenSSL (αλγόριθμος για κρυπτογραφημένη μεταφορά δεδομένων μέσω του (Δια)δικτύου) κ.α.

Κατά καιρούς τα project Ανοικτού Κώδικα έχουν αποδοκιμαστεί, υποτιμηθεί, έτυχαν αρνητικής κριτικής, ακόμη και δαιμονοποιήθηκαν από κάποιες μεγάλες εταιρείες «κλειστού» λογισμικού. Διαβόητο παράδειγμα, η δήλωση του Γενικού Εκτελεστικού Διευθυντή της Microsoft, Steve Ballmer: «Το Linux είναι ένας καρκίνος που προσκολλάται σε οτιδήποτε αγγίζει όσο αφορά την πνευματική ιδιοκτησία»... με άλλα λόγια: Το Linux είναι Open Source (άρα, συνήθως, δωρεάν), άρα ότι βασίζεται, συνεργάζεται και σχετίζεται με Linux κατά πάσα πιθανότητα είναι επίσης Open Source (άρα συνήθως, επίσης δωρεάν). Άρα, εάν στο τέλος γίνουν όλα δωρεάν και όλοι θα μπορούν να εξασφαλίζουν λογισμικό δωρεάν και να το χρησιμοποιούν και να το «μοτιφάρουν» όπως θέλουν και να το δίνουν παρακάτω, τότε ποιος στο διάολο θα θέλει να δίνει λεφτά για να αγοράζει «κλειστό» λογισμικό στο μέλλον;; - άρα δεν χωράει αμφιβολία: Open Source is Communism! (σ.σ.: κάντε μία εύρεση στο Διαδίκτυο με το τελευταίο, πολύ γέλιο!).

Πέρα του αστείου της κουβέντας, αυτό το πράγμα (η «δυσοίωνη Ανατολή του κουμμουνιστικού εφιάλτη») δεν πρόκειται να γίνει για διάφορους λόγους, αλλά συγκρατήστε τον ειρμό της σκέψης. Επανερχόμενοι στη στάση που τηρούν μερικές μεγάλες εταιρείες κλειστού λογισμικού, εγείρεται το ερώτημα κατά το πόσο εμπίπτουν στην περίπτωση του «Γυμνού Βασιλιά». Μπορεί να προσποιούνται ότι το ΛΑΚ είναι κάτι το όχι σοβαρό και άνευ σημασίας, αλλά η αλήθεια είναι ότι είναι σημαντικό: το γεγονός ότι είναι ελεύθερο και δωρεάν δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Και καταλήγουμε στο ερώτημα: Κατά πόσο όλα αυτά τα επιχειρήματα όπως το «είναι δωρεάν», «είναι ανοικτό», «βασίζεται σε ανοικτά πρότυπα» κλπ είναι αρκετά ώστε να μπορούν να αναδείξουν το ΛΑΚ ως την πανάκεια που θα κάνει τη ζωή των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων (με περιορισμούς σε κεφάλαιο, ανθρώπινο δυναμικό και γνώσεις στην Πληροφορική) καλύτερη.

2. Μα τι σημαίνει τελικά «Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα»;

Επαναληψούλα: Κάποιος γρήγορα θα μπορούσε να απαντήσει: «Το ΛΑΚ είναι λογισμικό που είναι δωρεάν», ή με πιο τραχύ ύφος: «ΛΑΚ είναι οτιδήποτε πρόγραμμα που δικαιούσαι να το κατεβάζεις δωρεάν από το Διαδίκτυο και να το κάνεις ότι θέλεις»... Βέβαια αυτοί οι αφορισμοί λίγο βοηθούν στο σχηματισμό μιας ορθής εικόνας και συχνά συγχέουν τις γνώμες των ανθρώπων για το τι αποτελεί «ελεύθερο» λογισμικό, «freeware», «shareware», «ανοικτού κώδικα» κλπ.

Όχι πως επηρεάζει το θέμα μας (άρα μπορείτε να αγνοήσετε, αν θέλετε, το ακόλουθο κομμάτι), αλλά υποχρεούμαι να βάλω τα πράγματα σε μία τάξη.

ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ακολουθούν geek πληροφορίες που μπορούν να διαβαστούν με ασφάλεια μόνο από αξύριστους τύπους με γυαλιά χωρίς κοινωνική ζωή πέραν των online forums και του wikipedia.

Η Πρωτοβουλία Ανοιχτού Κώδικα (OSI - Open Souce Initiative) καθορίζει τον ανοικτό κώδικα ως λογισμικό που παρέχει τα ακόλουθα δικαιώματα και υποχρεώσεις: Καμιά αμοιβή δικαιωμάτων εκμετάλλευσης ή άλλων δεν επιβάλλεται στην αναδιανομή του ανοιχτού κώδικα. Διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα. Δικαίωμα να δημιουργηθούν τροποποιήσεις και παράγωγες εργασίες. Μπορεί να απαιτείται οι τροποποιημένες εκδόσεις να διανέμονται ως η αρχική έκδοση συν οι τροποποιήσεις (διακριτά). Καμία διάκριση ενάντια σε πρόσωπα ή ομάδες. Καμία διάκριση ενάντια στα πεδία της προσπάθειας. Όλα τα δικαιώματα που χορηγούνται πρέπει να διατηρούνται στις αναδιανεμημένες εκδόσεις. Η άδεια εφαρμόζεται στο πρόγραμμα συνολικά, αλλά και σε κάθε ένα από τα συστατικά του. Η άδεια δεν πρέπει να περιορίζει άλλο λογισμικό, επιτρέποντας κατά συνέπεια την διανομή λογισμικού ανοικτού κώδικα και κλειστού κώδικα μαζί. Συχνά οι όροι «Ελεύθερο Λογισμικό» και «Ανοικτός Κώδικας» συγχέονται. Ενώ είναι παρόμοιοι, έχουν αξιόλογες διαφορές. Όταν μιλάμε για το «ελεύθερο λογισμικό», δεν μιλάμε για το δωρεάν freeware λογισμικό, δηλαδή λογισμικό που υπάρχει εξ ολοκλήρου διαθέσιμο δωρεάν στο ευρύ κοινό. Αντί αυτού, μιλάμε για το λογισμικό που έχει χορηγηθεί υπό την άδεια του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού (FSF - Free Software Foundation) και της γενικής δημόσιας άδειας (General Public License) GNU. Σύμφωνα με τον ορισμό του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού: «Το ελεύθερο λογισμικό πραγματεύεται την ελευθερία των χρηστών να το τρέξουν, να το αντιγράψουν, να το διανείμουν, να το μελετήσουν, να το αλλάξουν και να το βελτιώσουν». Αντιπαραβάλλοντας τους ορισμούς του Ανοικτού κώδικα και του Ελεύθερου Λογισμικού, ανακαλύπτουμε ότι κάθε Ελεύθερο Λογισμικό είναι και Ανοικτού Κώδικα, αλλά όπως ορίζει το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού, δεν χαρακτηρίζονται ως Ελεύθερο Λογισμικό όλα τα προγράμματα Ανοικτού Κώδικα. Η διαφορά προκύπτει κυρίως από την αποκαλούμενη συμβατότητα αδειών, αλλά σε μεγάλο βαθμό οι διαφορές είναι κυρίως φιλοσοφικές και μη ουσιαστικές. μτφρ: Θάνος Κυρίτσης (www.hellug.org) από Mark Webbink - www.groklaw.net

ΤΕΛΟΣ Προειδοποίησης. Συνεχίστε να διαβάζετε με σχετική ασφάλεια

Λοιπόν, όλα αυτά που λεχθήκαν πιο άνω φαίνονται πολύ ωραία. Εκτός βέβαια αν απευθύνονται σε ανθρώπους που δεν έχουν ιδέα τι στο καλό σημαίνουν όροι όπως «Πηγαίος Κώδικας», «Τεχνολογικά ουδέτερο», τη σημασιολογία και τις νομικές τους προεκτάσεις... που είναι ακριβώς η περίπτωση του 99.9% των ανθρώπων που δεν σπούδασαν Πληροφορική, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων Μικρών και Μεσαίων επιχειρηματιών.

Άρα, αφού αντιλαμβανόμαστε ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα και τέλεια, είναι αναγκαίο να αναλύσουμε πως το ΛΑΚ μπορεί να συσχετιστεί με τις ανάγκες των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων.

3. Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα: Κάνει για τις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις;

Κατά καιρούς (όπως και τρεχόντως) υπήρξε μεγάλη αντιπαράθεση σε μελέτες και τεχνικές αναφορές σχετικά με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης Λογισμικού Ανοικτού κώδικα vs. λογισμικού «κλειστού» κώδικα. Δυστυχώς όμως οι γνώμες που εκφράζονται σε πολλά από αυτά τα παμφέτα (που μοστράρουν σε ιστοσελίδες εταιρικών συμπράξεων, ομάδων ειδικού ενδιαφέροντος και άλλων οργανισμών), διακατέχονται από ένα άρωμα μεροληψίας... που μερικές φορές είναι διακριτικό, άλλες φορές σκόπιμα δεν κρύβεται. Tip: την επόμενη φορά που θα συναντήσατε αναφορές αποτελεσμάτων μελετών από «ανεξάρτητους οργανισμούς μελετών», ψάξτε να βρείτε ποιοι «επιχορηγούν» αυτή τη μελέτη, ή / και προς σε ποιους ο συγκεκριμένος οργανισμός είναι φίλιος.

Στο παρών άρθρο εξετάζουμε το θέμα πιο σφαιρικά, αντλώντας συμπεράσματα για την καταλληλότητα του ΛΑΚ στις ΜΜΕ.

3.1 Απάλειψη κόστους απόκτησης και παραχώρηση ελευθεριών στη χρήση

Ένα από τα χαρακτηριστικά ενός ΛΑΚ είναι ότι υπόκειται σε ένα μοντέλο αδειοδότησης που παραχωρεί σε οποιονδήποτε το δικαίωμα να το χρησιμοποιήσει και να το τροποποιήσει (μεταξύ άλλων) άνευ χρηματικού κόστους. Άρα, δεν απαιτείται για τις ΜΜΕ να ξοδέψουν χρήματα για την απόκτηση του ΛΑΚ και επίσης μπορούν νόμιμα να το τροποποιήσουν για να ικανοποιεί τις δικές τους συγκεκριμένες ανάγκες. Οι πιο γνωστές εφαρμογές ΛΑΚ είναι η οικογένεια Λειτουργικών Συστημάτων Linux, τo Apache (web server) και το OpenOffice.org.

Το προφανές πλεονέκτημα της απάλειψης του κόστους αγοράς πακέτων ΛΑΚ καθίσταται ως σοβαρό επιχείρημα για τις ΜΜΕ με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες προς επένδυση για τέτοιες αγορές. Επιπρόσθετα, τα πακέτα ΛΑΚ θέτονται σε εφαρμογή σχετικά γρήγορα, συνήθως υπάρχει μία online κοινότητα όπου τα υποστηρίζει, έχουν υψηλό βαθμό εξατομίκευσης («highly customizable») και δεν συνιστούν πραγματικό «κλείδωμα» για τον πελάτη / χρήστη (σ.σ.: «κλείδωμα» του πελάτη από συμβόλαια και δημιουργία εξάρτησης - αναγκαστικό «δέσιμο» σε μία αποκλειστική τεχνολογία μίας εταιρείας).

Αληθώς, το πλεονέκτημα της επιλογής απόκτησης ΛΑΚ άνευ κόστους αγοράς ως «εναλλακτικής» του λογισμικού «κλειστού» κώδικα αποτελεί μία υπολογίσιμη επιλογή προς εξέταση για μια ΜΜΕ.

3.2 Αλλαγή στάσης υπέρ της νομιμότητας

Η επιλογή απόκτησης ΛΑΚ γίνεται πιο υπολογίσιμη και για άλλους λόγους πέραν της εξοικονόμησης χρημάτων. Η προτίμηση απόκτησης ΛΑΚ γίνεται ακόμα πιο ρεαλιστική, λόγω της (σχετικά) πρόσφατης (για την Κύπρο) εισαγωγής πιο αυστηρής νομοθεσίας και εφαρμογής της εναντίων της παράνομης αντιγραφής copyrighted λογισμικού. Μεταξύ άλλων η εφαρμογή των μέτρων προνοεί αιφνιδιαστικούς ελέγχους με εισόδου άνευ ανάγκης εντάλματος στις εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων από ειδικό ουλαμό της αστυνομίας όπου ελέγχει τα παρόντα συστήματα για παράνομα εγκατεστημένο λογισμικό. Μην με ρωτάτε κατά πόσο εφαρμόζεται τακτά αυτό στην Κυπριακή πραγματικότητα, αλλά ο νόμος προνοεί βαριές ποινές στους παραβάτες (και τα νέα για κάποιες εταιρίες που τιμωρήθηκαν με τσουχτερά πρόστιμα δεν άργησαν να διαδοθούν). (σ.σ. Αυτό που λέγεται ότι συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπης, είναι ότι καθώς οι ελεγκτές βρίσκονται προ των πυλών, όλοι εντός της επιχείρησης «γυρίζουν» προσωρινά τους υπολογιστές από τη συνηθισμένη λειτουργία με παράνομο λογισμικό, σε ένα άλλο δίσκο που τρέχει Linux, OpenOffice κλπ, μέχρι να φύγουν οι ελεγκτές).

Επιπλέων, οι εταιρείες «κλειστού» λογισμικού εντείνουν τις προσπάθειες και τα μέτρα προς προστασία των προϊόντων τους (π.χ. εντοπισμός παράνομα αντιγραμμένου λογισμικού μέσω του Διαδικτύου, περιορισμούς στη λειτουργία, απόκλιση πρόσβασης σε online updates και υπηρεσίες κλπ). Μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε και τις συμπράξεις των εταιριών όπου ενεργούν προς αυτό το σκοπό (βλέπε Business Software Alliance – BSA).

3.3 Πληθώρα Εναλλακτικών Επιλογών

Σήμερα υπάρχει μια πληθώρα λογισμικών λύσεων Ανοικτού Κώδικα οι οποίες είναι διαθέσιμες να αποκτηθούν άνευ χρηματικού κόστους. Πολλής κόσμος όμως, είτε δεν γνωρίζει την ύπαρξή αυτών των λογισμικών, είτε είναι προκατειλημμένος όσο αφορά τη λειτουργικότητά, αξιοπιστία και συμβατότητα αυτών.

Εν τούτοις, μια εταιρεία μπορεί κάλλιστα π.χ. να επιλέξει να χρησιμοποιήσει για e-commerce σύστημα το osCommerce (δωρεάν ΛΑΚ) αντί ένα αντίστοιχο σε δυνατότητες σύστημα «κλειστού» κώδικα που μπορεί να κοστίζει εκατοντάδες αν όχι χιλιάδες λίρες. Άλλα παραδείγματα λύσεων ΛΑΚ vs. λύσεων «κλειστού» κώδικα: GIMP vs. Adobe Photoshop (για επεξεργασία εικώνας), OpenOffice.org vs. Microsoft Office, Mozilla Thunderbird vs. Microsoft Outlook (πρόγραμμα ανάγνωσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου), PHP vs. ASP (για script programming) και πολλά άλλα...

Ένα άλλο πλεονέκτημα της χρήσης ΛΑΚ είναι ότι μπορούν να δουλέψουν μαζί και να βασιστούν πάνω σε άλλες ΛΑΚ τεχνολογίες (άρα επίσης δωρεάν). Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να εγκαταστήσει ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου Ιστοσελίδων (CMS – Content Management System όπως το osCommerce, Plone κλπ) στην πλατφόρμα «LAMP» (Linux Λειτουργικό Σύστημα, Apache Web Server, MySQL σαν βάση δεδομένων και PHP ή Perl ή Python γλώσσες προγραμματισμού).

Με μια απλή επίσκεψη στο SourceForge (www.sf.net) θα διαπιστώσετε την πληθώρα των (εναλλακτικών) επιλογών που προσφέρονται σαν δωρεάν downloads.

3.4 Όχι πια «τόσο δύσκολο»

Επιπρόσθετα, τα παλιά σλόγκαν περί των ΛΑΚ ότι είναι πολύπλοκα, δύσκολα στον χειρισμό (και ότι «χρειάζονται Linux για να τρέξουν») δεν φέρονται πλέον ως αληθή: σήμερα, υπάρχουν πολλά πακέτα ΛΑΚ που μπορούν να τρέξουν σε ένα ευρύ φάσμα πλατφορμών (συμπεριλαμβανομένου και Windows) και είναι εύκολα προς τη χρήση.

Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι οι τεχνολογίες ΛΑΚ φαίνεται επιτέλους να έχουν ενσωματωθεί σε κοινά πλαίσια προτύπων και έτσι να έχουν ξεπεράσει τις μεταξύ των δυσκολίες ασυμβατότητας... Και αυτός είναι ένας λόγος της αυξανόμενης χρήσης συστημάτων ΛΑΚ τα τελευταία χρόνια.

3.5 Όλα καλά; Όχι βέβαια!

Και εδώ που ίσως να νομίζατε ότι ο υποφαινόμενος είναι προκατειλημμένος και ότι μεροληπτεί υπέρ του ΛΑΚ, ήρθε η ώρα να δούμε και την άλλη πλευρά: τα μειονεκτήματα. Το πιο διαβόητο είναι σε πολλές περιπτώσεις η απουσία επίσημης και άμεσης τεχνικής υποστήριξης πακέτων ΛΑΚ, καθώς και αδυναμίες στην περί αυτών τεκμηρίωση και εκπαίδευση.

Το θέμα της τεχνικής υποστήριξης είναι σε αρκετές περιπτώσεις ένα από τα σοβαρά μειονεκτήματα. Φανταστείτε τι απάντηση θα προτιμούσε να ακούσει ένας διευθυντής στην περίπτωση αντιμετώπισης κάποιου σοβαρού τεχνικού προβλήματος: «θα συμβουλευτούμε το online forum της ιστοσελίδας που κατεβάσαμε το πρόγραμμα ΛΑΚ, με την ελπίδα ότι θα υπάρχει λύση και κάποιος θα μας τη δώσει από καλοσύνη του», ή «θα πάρουμε τηλέφωνο την κατασκευάστρια εταιρεία, που είμαστε με συμβόλαιο μαζί τους, να γκρεμοτσακιστούν αμέσως να έρθουν να το φτιάξουν»;

Είναι και το θέμα του τι προτιμά να χρησιμοποιεί ο υπόλοιπος κόσμος. Σας παραθέτω μια γουστόζικη ιστορία όπως μας την είπε ένας φίλος από τη Microsoft Κύπρου: «Είχα πάει στην περιοχή Κοκκινοχωρίων για να μια συνάντηση δημοσίων σχέσεων με τον ιδιοκτήτη κάποιου μαγαζιού ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ο παρέας προτίμησε να βρεθούμε σε ένα καφέ εκεί κοντά, αντί στο μαγαζί του, προφανώς επειδή θα νόμιζε ότι θα ερχόμουν να τον «ελέγξω» αν πουλά νόμιμα Windows ή όχι. Η πρώτη του αντίδραση ήταν κάπως απότομη, λέγοντας «Κοίταξε, πριν αρχίζουμε, ξεκαθαρίζω ότι στο μαγαζί υποστηρίζουμε τα Linux»... «Πολύ καλά» του είπα, «δεν έχει πρόβλημα. Πες μου όμως αυτό: οι πελάτες σου, σου ζητούν Linux ή Windows;» Εκείνη τη στιγμή η συζήτηση άλλαξε αέρα...». Άρα, όταν ένας Μικρός-Μεσαίος επιχειρηματίας θα επιλέξει τι λογισμικό θα αγοράσει (ΛΑΚ ή «κλειστού» κώδικα), θα κοιτάξει πρώτα ποιο πακέτο επικρατεί στην τοπική αγορά – άρα αυτό θα έχει και την καλύτερη υποστήριξη. Και όπως είπε και σε διάφορες περιπτώσεις ο Bill Gates: «Δεν έχει σημασία εάν ένα προϊόν καθαυτό είναι καλύτερο ή όχι από ένα άλλο (!)», εννοώντας ακριβώς αυτό: το status quo της αγοράς είναι μια σημαντική επιρροή σε τέτοιες αποφάσεις. Πόσοι θα προτιμούσαν να είναι οι πρώτοι (και οι μόνοι) που θα δοκίμαζαν ένα πακέτο ΛΑΚ - κι ας φημολογείται ότι είναι και «πολύ καλύτερο» από τα αντίστοιχα «κλειστού» κώδικα;

Ή ακόμη, πόσοι είναι αυτοί που το κάνουν να παρατήσουν τα γνωστά σ’ αυτούς υφιστάμενα πακέτα «κλειστού» κώδικα για κάποιο («πολύ καλύτερο») πακέτο ΛΑΚ, αν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος; Παράδειγμα: αφού τα πακέτα ΛΑΚ είναι «πολύ καλύτερα», τότε γιατί γράφω αυτές τις γραμμές σε Microsoft Word σε ένα υπολογιστή που τρέχει σε Windows XP; (σ.σ.: που παρεμπιπτόντως, είναι και τα δύο αγορασμένα νόμιμα, ευχαριστώ πολύ). Απλούστατα, από τη στιγμή που είμαι λειτουργικός με τα παρών συστήματα, γιατί να γυρεύω αλλού;

Άρα, παρά το ενδιαφέρων που μπορεί να έχει το κεφάλαιο του ΛΑΚ, πολλές ΜΜΕ απλά δεν έχουν τις γνώσεις, πολυτέλεια και άνεση χρόνου για να πειραματίζονται υποκινούμενες περισσότερο με τον ενθουσιασμό του χομπίστα.

Παρόλο που αναφερθήκαμε πριν στο γεγονός ότι η χρήση ΛΑΚ δεν συνιστά πραγματικό «κλείδωμα» για το χρήστη, τα πρότζεκτ ΛΑΚ είναι επιρρεπή στο κίνδυνο του «Fork»: Λόγω της όχι-και-τόσο-δεσμευτικής μεθοδολογίας και διαχείριση ανάπτυξης των πρότζεκτ ΛΑΚ, μπορεί ανά πάσα στιγμή και για οποιαδήποτε διαφωνία η ομάδα ανάπτυξης να διασπαστεί και να δημιουργηθούν δύο «κλώνοι» του ίδιου πρότζεκτ. Αυτό μπορεί να έχει καλά και κακά αποτελέσματα, αλλά σίγουρα αυτή η αβεβαιότητα δεν μπορεί να αγνοηθεί σαν ένα σημαντικό ρίσκο που πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά για τη λήψη τέτοιας απόφασης.

Τέλος, ένα άλλο σημείο που πρέπει να διευκρινιστεί, είναι το κυριολεκτικό του «δωρεάν» στα πακέτα ΛΑΚ. Μπορεί ο χρήστης να μην χρειάζεται να ξοδέψει χρήματα για την απόκτηση κάποιου ΛΑΚ, από την άλλη όμως το συνολικό κόστος ιδιοκτησίας (κόστος υποστήριξης, εκπαίδευσης, μίσθωσης έμπειρου προσωπικού εντός της εταιρείας, εργατοώρες και λοιπά εταιρικά λειτουργικά έξοδα) ενδέχεται εν τέλει να είναι υψηλότερο από το συνολικό κόστος αγοράς κάποιου λογισμικού «κλειστού» κώδικα.

6.8. Μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα: Ρίσκα και Εμπόδια Εφαρμογής ΛΑΚ στις ΜΜΕ

Θα αναλύσουμε τον καταλυτικό ρόλο που αναπόφευκτα έχει το «ψηφιακό κενό» μεταξύ των μεγάλων και των μικρών-μεσαίων επιχειρήσεων: δηλαδή, τις αδυναμίες και ελλείψεις που συνήθως αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ όσο αφορά τις ικανότητές τους να υιοθετούν και να αφομοιώνουν νέες τεχνολογίες, περιορισμούς στο κεφάλαιο, έλλειψη γνώσεων και ικανότητων σχετικά με την Πληροφορική.

Αυτό το κενό είναι εν μέρει αποτέλεσμα των διαφόρων εμποδίων (πραγματικών ή/και λόγω αντιλήψεων) που μπορεί να αποθαρρύνουν τις ΜΜΕ όχι μόνο στο να εφαρμόσουν πακέτα ΛΑΚ, αλλά και τεχνολογίες Πληροφορικής γενικότερα. Τα εμπόδια αυτά μπορεί να υφίστανται γενικά στον επιχειρηματικό κόσμο, αλλά επηρεάζουν σημαντικότερα τις ΜΜΕ για τους λόγους που ακολουθούν:

Σε αντίθεση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις όπου μπορούν να ανταπεξέλθουν ευκολότερα με τα έξοδα που προκύπτουν από την επένδυση σε λογισμικά συστήματα, για τις ΜΜΕ τα έξοδα λειτουργίας και συντήρησης λογισμικών συστημάτων είναι αναλογικά βαρύτερα γι’ αυτές ως προς τα κέρδη / πωλήσεις τους. Άρα, έστω και με το πλεονέκτημα της ανέξοδης απόκτησης κάποιου ΛΑΚ, μια ΜΜΕ μπορεί να μην έχει την οικονομική δυνατότητα να ανταπεξέλθει με τα έξοδα λειτουργίας και συντήρησής του.

Οι ΜΜΕ συνήθως έχουν περιορισμένα οικονομικά αποθέματα για πειραματισμούς: δεν έχουν την πολυτέλεια να ανταπεξέλθουν αζημίως σε ένα πιθανό ακριβό λάθος όπως τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Να μην αναφέρουμε και τον πιθανό οικονομικό / πρακτικό πονοκέφαλο της ενσωμάτωσης συστημάτων (ΛΑΚ) σε απαρχαιωμένα συστήματα, ή / και της αντικατάστασής τους.

Οι ΜΜΕ συνήθως υποχρεούνται να αποδεχτούν τις συνθήκες της αγοράς ή του τομέα τους (προμηθευτές, συνεργάτες, πελάτες και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες) όπως είναι. Δεν είναι εις δυνατή θέση, όπως τις μεγαλύτερες εταιρείες, για να αλλάξουν αυτές τις συνθήκες. Πολλές φορές δυστυχώς, το πλεονέκτημα της ευελιξίας που μπορεί να έχει μια μικρή-μεσαία επιχείρηση στο να προσαρμόζεται πιο εύκολα στις αλλαγές, χάνεται λόγω της λιγότερο οργανωμένης διαχείρισης και ανύπαρκτης μακροχρόνιας χάραξης στρατηγικής σε συνδυασμό με τους άλλους λόγους της μή-χρήσης της Πληροφορικής. Έτσι, λόγω αυτών των καταληκτικών αβεβαιοτήτων και των άλλων ενδεχόμενων ρίσκων, είναι πιο πιθανών για τις ΜΜΕ να πάρουν μια πιο «συντηρητική» στάση όσο αφορά τις τεχνολογίες ΛΑΚ και να υιοθετήσουν μια πιο «περίμενε-να-δούμε-τι-θα-κάνουν-πρώτα-οι-άλλοι» στάση στη στρατηγική τους.

Παραμένοντας για λίγο στη θεματολογία της επιχειρηματικής Διαχείρισης και Λειτουργίας, ο καθορισμός της Στρατηγικής σε μια ΜΜΕ πολλές φορές καθοδηγείται προσωπικο-κεντρικά και η προσέγγιση είναι ενστικτώδες. Δίνεται πιο μεγάλη βαρύτητα στα θέματα καθημερινότητας και η στρατηγική εστιάζεται στο άμεσο ή στο μεσοπρόθεσμο παράθυρο χρόνου. Ο ρόλος του ιδιοκτήτη-διευθυντή είναι καθοριστικός σε θέματα Πληροφορικής, έστω και αν υπάρχει εντός της επιχείρησης εξειδικευμένο τμήμα.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο η έλλειψη επίγνωσης

Η γενική έλλειψη επίγνωσης από τις ΜΜΕ περί των συστημάτων ΛΑΚ είναι το σημαντικότερο εμπόδιο για την υιοθέτηση τους. Δεν εννοούμε μόνο έλλειψη επίγνωσης σχετικά με τις δυνατότητες, περιορισμούς, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, αλλά άγνοια για την ίδια την ύπαρξη λύσεων ΛΑΚ. Βέβαια πολλές φορές η έλλειψη επίγνωσης περί θεμάτων Πληροφορικής είναι γενική, όχι μόνο περί ΛΑΚ. Χωρίς επίγνωση λοιπόν, μια ΜΜΕ δεν μπορεί να προβεί σε μία σφαιρική αξιολόγηση όλων των επιλογών (ΛΑΚ και μή) ώστε να διαλέξει αυτή που είναι η καλύτερη γι’ αυτή - πόσο μάλλον να μπορεί να δημιουργήσει πλάνο εξατομίκευσης («customization» - πλεονέκτημα όπου γενικά τα συστήματα ΛΑΚ υπερτερούν).

Σε μια παραπλήσια διάσταση, εντοπίζεται το πρόβλημα της έλλειψης επίγνωσης περί νομικών θεμάτων που αφορούν Δικαιώματα Χρήσης και Πνευματικής Ιδιοκτησίας, πόσο μάλλον για «Γενική Δημόσια Άδεια» («GPL») και λοιπές ορολογίες συναφείς των συστημάτων ΛΑΚ. Μπορεί το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό χρηστών που δεν αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα της Νομοθεσίας περί θεμάτων Πληροφορικής να μην φαντάζει δα και ως μεγάλο πρόβλημα (π.χ.: άνθρωποι που δεν αντιλαμβάνονται ακόμη ότι «είναι παράνομο να αντιγράφεις CDs των Windows»), εν τούτοις οι ΜΜΕ είναι πιο επιρρεπείς σε αυτό το πρόβλημα όπου η αβεβαιότητα και η άγνοια μπορεί να τους οδηγήσουν σε θολά νερά για το τι είναι νόμιμο και τι παράνομο.

Αλλά ακόμα και διευθυντές-ιδιοκτήτες ΜΜΕ που γνωρίζουν περί ΛΑΚ, που αντιλαμβάνονται τα πλεονεκτήματα τους και έχουν μια ιδέα για το πως θα μπορούσαν να τα εκμεταλλευτούν, απλά δεν θέλουν ή / και δεν είναι έτοιμοι να πάρουν το ρίσκο και να επαναπροσδιοριστούν (πράγμα κάπως οξύμωρο έναντι του αυτοδημιούργητου χαρακτήρα που διακρίνει τις ΜΜΕ).

7. Συμπεράσματα

Καθώς εξετάσαμε κατά πόσο οι ΜΜΕ μπορούν να χρησιμοποιήσουν συστήματα ΛΑΚ προς όφελός τους, φθάσαμε σε κάποια συμπεράσματα.

Με το πλεονέκτημα του δωρεάν (ή πολύ χαμηλού) κόστους απόκτησης, τα συστήματα ΛΑΚ αποτελούν μια υπολογίσιμη επιλογή για τις ΜΜΕ με περιορισμένα οικονομικά αποθέματα προς επένδυση.

Τα τελευταία χρόνια υπήρξε μία αξιοσημείωτα καλή πρόοδος στις τεχνολογίες ΛΑΚ όσο αφορά την ευκολία χρήσης, τη συμβατότητα μεταξύ πλατφορμών και στην ανάπτυξη λογισμικού ΛΑΚ από πολυάριθμες ομάδες-κοινότητες που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο ως μέσο συνεργασίας.

Από την άλλη πλευρά, η όλη ιστορία με την εφαρμογή συστημάτων ΛΑΚ από τις ΜΜΕ έχει κάποια μειονεκτήματα και φέρει επίσης πιθανά ρίσκα. Μερικά κύρια σημεία: η ανεπίσημη / ελλειπτική τεχνική υποστήριξη από παροχείς, αναπάντεχος τερματισμός του έργου (ή «forking», όπως αναφέρθηκε προηγουμένως), η έλλειψη τεχνογνωσίας από το καθολικό ρεύμα της Πληροφορικής και γενικά η απουσία εγγυήσεων σχετικά με την πορεία ανάπτυξης κάποιου λογισμικού ΛΑΚ.

Αν αναμένετε μία καταληκτική ετυμηγορία για την καταλληλότητα των ΛΑΚ προς όφελος των ΜΜΕ, η απάντηση δεν θα είναι «ΝΑΙ» ή «ΟΧΙ» (σ.σ.: λέξεις που κατά παράδοση πρέπει να γράφονται με κεφαλαία). Αν μια ΜΜΕ αποφασίσει για ένα πρότζεκτ να χρησιμοποιήσει τα ενδεχομένως καλύτερα συστήματα που υπάρχουν (είτε ΛΑΚ, είτε «κλειστού» κώδικα), αλλά αποτυχαίνει να εφαρμόσει ορθολογιστική διαχείριση έργου (διαχείριση ρίσκων, προγραμματισμός χρόνου, προϋπολογισμός κλπ), τότε το όλο έργο κατευθύνεται προς την αποτυχία και με μελλοντικά προβλήματα, ανεξαρτήτως εάν η ΜΜΕ πλήρωσε ή όχι για την απόκτηση των λογισμικών συστημάτων.

Υπάρχει ανάγκη ανεξάρτητης ενημέρωσης και δημιουργίας επίγνωσης των μικρών-μεσαίων επιχειρηματιών σχετικά με τα δεδομένα των ΛΑΚ, πριν βιαστούν (π.χ.: λόγω μιας πιθανής ανεξέλεγκτης μόδας) να υιοθετήσουν ένα πακέτο ΛΑΚ σαν λύση. Πηγές (όσο γίνεται) ανεξάρτητης ενημέρωσης μπορεί να προέρχονται από τη βιομηχανία της Πληροφορικής (π.χ.: συμβουλευτικοί οργανισμοί, ανεξάρτητες ενημερωτικές εκδώσεις της βιομηχανίας, Ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα κλπ) αλλά, στην περίπτωση των ΜΜΕ, από επίσης πιο «παραδοσιακές» πηγές (π.χ.: συνδικάτα εταιρειών, συντεχνιακές οργανώσεις, κρατικοί φορείς, στενούς συνεργάτες κλπ) κατά προτίμηση σε τοπικό και κοινό επαγγελματικό επίπεδο.

Το τι εισηγείται εδώ, είναι ότι ένα καλό πακέτο ΛΑΚ πράγματι μπορεί να προσφερθεί σαν μια καλή σε προοπτική λύση για μια ΜΜΕ, δεδομένου ότι η ΜΜΕ πρώτα γνωρίζει τους περιορισμούς του πακέτου, τις δυνατότητες και τις προϋποθέσεις του, έτσι ώστε να είναι εις θέση να διακρίνει και να αποφασίσει εάν η λύση για μια συγκεκριμένη ανάγκη πρέπει να είναι ένα ΛΑΚ ή κάποιο άλλο (π.χ. «κλειστού» κώδικα).

Οι τεχνολογίες ΛΑΚ αρμόζουν βέλτιστα σε επιχειρήσεις οι οποίες συνειδητά επιλέγουν να βασίζονται σε Ανοικτά πρότυπα, αποφεύγοντας το «κλείδωμα» αποκλειστικά σε μία τεχνολογία (μιας συγκεκριμένης εταιρείας). Το ζήτημα του κόστους σε αυτήν την περίπτωση έρχεται δεύτερο.

Το μόνο σίγουρο που μπορώ να εκφέρω σαν γνώμη γενικά για τις τεχνολογίες ΛΑΚ, είναι το γεγονός ότι υπάρχουν είναι καλό: υψώνουν τον πήχη του ανταγωνισμού, ενθαρρύνοντας την έρευνα και το πνεύμα της καινοτομίας στη βιομηχανία της Πληροφορικής. Υπάρχουν βέβαια και άλλα πλεονεκτήματα σχετικά με την ύπαρξη των τεχνολογιών ΛΑΚ, αλλά θαρρώ πως έχουν μια πιο αντιληπτική και λιγότερο πραγματιστική χροιά.

Οι Μεγάλοι Αδελφοί και λίγα λόγια για το τέλος

Μιλώντας για μόδες, αποτελεί θετικό γεγονός το ότι μεγάλες εταιρείες Πληροφορικής (όπως η Microsoft, IBM, Oracle, SAP κλπ) όπου παραδοσιακά ανάπτυσσαν λύσεις βασισμένες στις εταιρικές τους τεχνολογίες αποκλειστικά για μεγάλες εταιρείες, τα τελευταία χρόνια στοχεύουν στρατηγικά στις ΜΜΕ, παρέχοντας πακέτα λύσεων «σε μικρή έκδοση» που αλλιώς θα ήταν οικονομικά και πρακτικά προσιτά μόνο για τις μεγάλες εταιρείες.

Μην νομίζετε ότι υπάρχει κάποιο κοινωφελές υπόβαθρο σ’ αυτή τη στρατηγική: Απλά οι μεγάλες εταιρείες Πληροφορικής, συνειδητοποιώντας ότι το μεγαλύτερο ποσοστό επιχειρήσεων ανήκουν στην Μικρή-Μεσαία κατηγορία (άρα η πρόσβαση σε αυτές σημαίνει πρόσβαση σε ένα μεγάλο μερίδιο αγοράς), προσπαθούν να απευθύνουν λύσεις στα ιδιοσυγκρασιακά προβλήματα και ανησυχίες των ΜΜΕ, όπως τα περιγράψαμε πιο συγκεκριμένα προηγουμένως.

Αυτή η εξέλιξη ήταν «καλώστηνε κι ας άργησε», μιας και οι μεγάλες εταιρείες της Πληροφορικής έχουν γενικά αποτύχει στο παρελθόν να επιδείξουν το ανάλογο ενδιαφέρον στο να «εμφυτέψουν» την αξία των λογισμικών συστημάτων στη νοοτροπία των ΜΜΕ. Εν μέρει αυτό οφείλεται στην επιλογή συγκέντρωσης των προσπαθειών τους προς τις μεγάλες εταιρείες, αφήνοντας τις μικρότερες για τους μεταπωλητές τους.

Άλλη μία υποσχόμενη επιλογή που φαίνεται να κερδίζει έδαφος, είναι οι λύσεις που βασίζονται σε συμφωνίες συνδρομής ή προμήθειας. Συνοπτικά αυτό σημαίνει ότι οι ΜΜΕ δεν θα χρειάζονται από τη πλευρά τους να ανησυχούν για την ανάπτυξη και εγκατάσταση ενός συστήματος, αλλά να «ενοικιάζουν» τις υπηρεσίες από ένα παροχέα. Λόγου χάρη: ο παροχέας θα «ενοικιάζει» το online κατάστημα, θα παρέχει τις συνδέσεις και υπηρεσίες μέριμνας μεταφορών στις ΜΜΕ για να πωλούν τα προϊόντα τους, με αντίτιμο συνδρομής ή προμήθειας-ανά-πώληση. Παράδειγμα, η Microsoft εισήγαγε από πέρσι το Office Live, όπου προσφέρει στις ΜΜΕ μια απλή και οικονομικά προσιτή ενιαία λύση που ενσωματώνει εργαλεία όπως online εταιρική συνεργασία, CMS ιστοσελίδας, e-CRM κλπ (σ.σ. για περισσότερες πληροφορίες ανατρέξτε στο SC Απριλίου, ή στο www.officelive.com).

Βέβαια λόγω της «κλειστής» φύσης αυτών των λύσεων, αναπόφευκτα υπάρχει περιορισμός στην ελευθερία μιας ΜΜΕ που θέλει να εξατομικεύσει 100% στα μέτρα της μία λύση με όποιο τρόπο επιθυμεί (και να μην ξεχνάμε το «κλείδωμα»).

Αξίζει να ελέγξετε ενδεικτικά ορισμένα δωρεάν πραγματάκια που προσφέρονται, παράδειγμα από τη Microsoft (www.microsoft.com/downloads - πιο βατά για απλούς χρήστες), Oracle (www.oracle.com/technology/software - πολύ ενδιαφέρων για developers)... το παιχνίδι βέβαια παίζεται σε επίπεδο «locking» :) .

Και κλείνοντας, εκεί που νομίζατε ότι το χάσμα μεταξύ τεχνολογιών ΛΑΚ και «κλειστού» κώδικα είναι κάτι το αγεφύρωτο, η Microsoft και η Novell (κατασκευάστρια εταιρεία του SUSE Linux) εξάγγειλαν τη διαφόρων επιπέδων μεταξύ τους συνεργασία που στοχεύει στη βελτιωμένη συμβατότητα μεταξύ συστημάτων ΛΑΚ και «κλειστού» κώδικα, ενιαίο παρουσιαστικό λογισμικών, καλύτερη συνεργασία / επικοινωνία μεταξύ «κλειστών» και Ανοικτών τεχνολογιών, «εξομάλυνση» θεμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας κλπ... όλα αυτά μέχρι το 2012. Αν και σημαντική εξέλιξη, εν τούτοις όχι δα και μεγάλη έκπληξη αφού δεν θα χρειάζονταν και πολλή διορατικότητα για να καταλάβει κανείς ότι η ανάγκη εν τέλει θα έσπρωχνε τα πράγματα προς αυτό το αναπόφευκτο. Και ενώ ηχούν καταδικαστικές φωνές πανικού και από τα δύο στρατόπεδα για αυτό το «σκανδαλώδες» εγχείρημα (ο καθένας για τους δικούς του λόγους), αφήνουμε το σχετικό σκίτσο να κλείσει το άρθρο με μια πιο ελαφρά διάθεση. (σ.σ.: δεν κατέχω τα πνευματικά δικαιώματα της εν λόγω εικόνας, οπόταν ψάξτε στο διαδίκτυο για τους "μεταλλαγμένους Linux πιγκουίνους", διαφήμιση (ή μάλλον δυσφήμιση :) ) της your's truly Mάικροσοφτ Κορπορέισιον :)!

Ορέστης Τριγγίδης

orestis@tringides.com , www.amalgamacy.info

( Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Πολίτης" -Κωδικός άρθρου: 813430 - 17/08/2008, Σελίδα: 82 εδώ)